Polaire wervel oorzaak van koude weer !

Nu het koude winterweer echt wel lang blijft aanhouden, is het misschien de moment ons af te vragen wat hier nu allemaal de oorzaak van is. Wel, men durft wel eens ironisch verwijzen naar de klimaatopwarming, maar zonder het te weten heeft men het misschien wel bij het rechte eind. Verderop meer hierover...

Eerst en vooral moeten we het hebben over de polaire wervel (polar vortex). Dit is een lagedrukgebied in de hoogte boven de polen. Aan de flanken van deze wervel is een straalstroom aanwezig, de polaire straalstroom. Er is een link tussen de sterkte van de wervel en het winterweer over o.a. Noord-Amerika en Europa. Is deze wervel krachtig, dan sijpelt er weinig koude poollucht zuidwaarts. Is de wervel zwak, en dus ook de bijhorende polaire straalstroom, dan koelen de gebieden op de gematigde breedten gemakkelijk af en is het kouder....simplistisch gezegd. Dit is in bovenstaand schema weergegeven.

Men drukt de kracht van de wervel uit met de Arctic Oscillation (AO). Is deze positief, dan is de wervel krachtig en is de westcirculatie over de gematigde breedten krachtiger en zonaler. In het omgekeerde geval, bij een negatieve AO, slingert de stroming meer in de gematigde regio en geraakt de zachte Oceaanlucht minder gemakkelijk tot onze streken.

Het probleem van de polaire wervel is iets voor het winterhalfjaar, wanneer de wervel ook nadrukkelijk aanwezig is. Er is uiteraard een link tussen de AO en de meer bekende NAO.

De grafiek links geeft de evolutie van de AO sinds 2000. We zien een gevarieerd beeld van jaar tot jaar met begin en eind 2010. Toen kende West-Europa koud winters weer.

 Het is opvallend hoe sterk de AO deze winter is doorgezakt in de negatieve waarden (afbeelding hieronder). Actueel zakt de AO zelfs naar ongeziene waarden tot bijna -6 ! Dit wijst op erg hoge luchtdrukwaarden over de poolstreek, wat heden ook het geval is met een drukwaarde boven 1050 hPa nabij Spitsbergen.

De animatie hieronder geeft de afwijking van de 500 hPa hoogte en geeft dus een indicatie van de luchtdruk op dat niveau. We zien duidelijk steeds hoge waarden bij de poolstreek (afwijkingen tot boven 200 gpm)n vooral boven Groenland en bij Spitsbergen.

Op de grafiek hiernaast is te zien dat de AO index trouwens al zowat gans de winter negatief is. De tweede grafiek koppelt aan de waarnemingen ook een voorspelling en het lijkt er op dat de AO naar het einde van de maand klimt naar 0 of positieve waarden. Dit ligt in lijn met de verwachting dat het naar het einde van de maand een pak zachter wordt met een naar het noorden opschuivende subpolaire straalstroom.






 De onderstaande grafiek geeft het temperatuursverloop weer sinds 21 december. Het is duidelijk dat de koude perioden vanaf 10 januari overheersen en slechts twee maal onderbroken zijn voor bovengemiddelde temperaturen eind januari en van 4 tot 9 maart (met in die laatste periode een uitzonderlijk hoge positieve afwijking trouwens wanneer het overdag bijna 20° werd).




In de loop van januari trad nog een ander verschijnsel op, een zgn. Sudden Stratospheric Warming. Dit is een plotse sterke opwarming in de stratosfeer waarbij het kwik op zo'n 25 km hoogte in enkele dagen tot wel 50° kan stijgen (zie grafiek). Dit heeft grote gevolgen voor de polaire wervel in die zin dat deze hierdoor verzwakt en de polaire straalstroom op deze hoogte zelfs kan omkeren en westwaarts waait ipv oostwaarts. Dit heeft gevolgen tot in de troposfeer, waar ons weer wordt 'gemaakt'. Ook deze SSW ligt mede aan de oorsprong van de zeer zuidelijke straalstroom en dus koude weer over Europa. Een animatie van een SSW in de winter van 2008-09 kan hieronder bekeken worden.


 Meer over deze SSW kan in deze video bekeken worden.



In een recente studie wordt een link gelegd tussen de sterkte van de polaire wervel en de afname van het ijsoppervlak bij de noordpool. De gestage afname van het poolijs zou verantwoordelijk zijn geweest voor recente koude winters in Europa en Noord-Amerika. Aangezien de trend van het ijsoppervlak dalende is, moet rekening gehouden worden met een eveneens afzwakkende polaire wervel en koudere winters de komende jaren. En zo komen we bij de op het eerste zicht contradictorische stelling dat onze winters wel eens kouder zouden kunnen uitvallen door een opwarmende aarde !

Dus, nu weet u het, het langdurige kille winterweer hebben we te danken aan een veel te zwakke polaire wervel...men zegge het voort!

Karim Hamid